ศิลปะไม้มวยไทย
ไม้มวยไทย หมายถึง ท่าทางของการผสมผสานการใช้หมัด เท้า เข่า ศอก เพื่อการรุก หรือรับ ในการต่อสู้ด้วยศิลปะมวยไทย การใช้ไม้มวยไทยต้องมีความชำนาญในการใช้ทักษะมวยไทยเบื้องต้น ต้องผ่านการฝึกการใช้หมัด เท้า เข่า ศอก มาอย่างคล่องแคล่วก่อนจึงจะฝึกการใช้ไม้มวยผสมผสานทั้งหมัด เท้า เข่า ศอก และศิลปะการรุก การรับ การป้องกันและการโต้ตอบ ครูมวยแต่ละสำนักได้ประดิษฐ์ คิดค้น ดัดแปลงเพื่อนำไปใช้ให้ได้ผลแล้วตั้งชื่อท่ามวยนั้น ๆ ตามลักษณะท่าทางให้จดจำได้ง่าย
เมื่อมีท่ามวยมากขึ้นจึงจัดแบ่งเป็นหมวดหมู่ หรือตั้งชื่อเรียกขานให้คล้องจองกันเพื่อลูกศิษย์ได้จดจำไม่ลืมง่าย ในอดีตมวยไทยไม่ได้ใส่นวมจะชกกันด้วยมือเปล่า จึงสามารถจับคู่ต่อสู้เพื่อทุ่ม ทับ จับ หัก ได้ นักมวยจึงใช้ชั้นเชิงในการต่อสู้มากกว่าการใช้พละกำลัง จึงเกิดท่ามวยมากมาย ต่อมามีการกำหนดให้นักมวยใส่นวมในขณะขึ้นชกเช่นเดียวกับมวยสากล และมีการออกกฎกติกาต่าง ๆ เพื่อเป็นการป้องกันอันตรายที่จะเกิดขึ้นกับนักมวยและง่ายต่อการตัดสิน ท่ามวยที่มีมาแต่อดีตบางท่าจึงไม่สามารถนำมาใช้ได้ ท่ามวยบางท่าจึงถูกลืมเลือนไปในที่สุด
การชกมวยคาดเชือก หมายถึง มวยในสมัยก่อนนั้น ชกกันด้วยมือเปล่าๆ ยังไม่มีการคาดเชือก ต่อมาในสมัยอยุธยาตอนต้น และอยุธยาตอนปลาย เริ่มมีการใช้เชือก ผ้าดิบ สายสิญจน์ จีวรเกจิอาจารย์ เชื่อกมันตราสัง นำมาถัก มาควั่น เป็นเชือกให้เหนียวแข็ง ครูบาอาจารย์ท่านก็ลงคาถาอาคม แช่น้ำว่าน หรือยางไม้ นำมาพันที่มือจนถึงข้อมือหรือข้อศอก เพื่อทำอันตรายคู่ต่อสู้บางครั้งอาจถึงตายได้ เรียกว่าการคาดเชือก ถูกยกเลิกไปใน พ.ศ.๒๔๗๒ ทำให้การคาดเชือกกลายเป็นตำนานของมวยไทยในอดีต
เชิงมวย คือ ท่าทางของการใช้นวอาวุธในการต่อสู้ แบ่งออกเป็นเชิงรุก และเชิงรับซึ่งเชิงมวยนี้ถือว่าเป็นพื้นฐานสำคัญในศิลปะมวยไทย
ไม้มวย หมายถึง การผสมผสานการใช้หลักพื้นฐานของศิลปะการต่อสู้ เข้ากับ ท่าร่าง และเชิงมวย ถ้าใช้ในทางรับเรียกว่า “ไม้รับ” ถ้าใช้ในทางรุกเรียกว่า “ไม้รุก” ไม้มวย ยังแบ่งออกเป็นแม่ไม้ ลูกไม้และไม้เกร็ด
“แม่ไม้ คือการปฏิบัติการหลักที่เป็นแม่บทของการปฏิบัติการรุกและรับ” ซึ่งมีการเกี่ยวข้องกับองค์ประกอบ 3 ประการ คือ กำลัง พื้นที่ที่ใช้กำลัง และจังหวะในการใช้กำลัง
“ลูกไม้ คือ การปฏิบัติการรองที่แตกย่อยมาจากแม่ไม้” ซึ่งแปรผันแยกย่อยไปตามการพลิกแพลงของท่าร่างและเชิงมวยที่ นำมาประยุกต์ใช้
ไม้เกร็ด คือ เคล็ดลับต่าง ๆ ที่ครูบาอาจารย์ ประดิษฐ์คิดท่าไม้รุกและไม้รับ นำมาปรุงทำให้แม่ไม้และลูกไม้ที่ปฏิบัติมีความหลากหลายในการต่อสู้ให้เกิดอันตรายมากยิ่งขึ้น หรืออาจเป็นท่าไม้ตาย ของสำนัก หรือค่ายมวยไทยต่าง ๆ ประดิษฐ์ขึ้นมา เพื่อทำอันตรายคู่ต่อสู้ที่ไม่อาจระวังตัวได้
เพลงมวย หมายถึง การแปรเปลี่ยนพลิกแพลงไม้มวยต่าง ๆ ต่อเนื่องสลับกันไปอย่างพิสดารและงดงามในระหว่างการต่อสู้ ในอดีตมวยไทยชกกันด้วยมือเปล่า หรือใช้ด้ายดิบ ที่เรียกว่า “คาดเชือก” จึงสามารถ ใช้มือในการจับ หัก บิด ทุ่ม คู่ต่อสู้ได้ “นักมวยจึงใช้ชั้นเชิงในการต่อสู้มากกว่าการใช้พละกำลัง” จึงเกิดไม้มวยมากมาย แต่เมื่อมวยไทยได้พัฒนาเป็นกีฬามากขึ้นมีการออกกฎกติกาต่าง ๆ เพื่อป้องกันอันตรายที่จะเกิดขึ้นแก่นักมวย และตัดสินได้ง่าย ไม้มวยที่มีมาแต่อดีตบางไม้จึงไม่สามารถนำมาใช้ในการแข่งขันได้ และบางไม้นักมวยก็ไม่สามารถใช้ได้ถนัดเนื่องจากมีเครื่องป้องกันร่างกายมาก ไม้มวยบางไม้จึงถูกลืมเลือนไปในที่สุด
ประเภทของไม้มวยไทย
ครูบาอาจารย์มวยไทยในสมัยโบราณและผู้ทรงคุณวุฒิได้แบ่งประเภทของไม้มวยไทยไว้ต่างกัน ขึ้นอยู่กับครูมวยแต่ละท่าน แม้บางท่ามีชื่อเรียกเหมือนกันก็ตาม ไม้มวยไทยที่มีการกล่าวถึงในตำรามวยไทยหลายตำราได้แบ่งลักษณะไว้ชัดเจน คือแบ่งตามลักษณะการแก้ทางมวย การจู่โจม เรียกว่า กลมวย แบ่งตามลักษณะการใช้ หมัด เท้า เข่า ศอก เรียกว่า เชิงมวย บางตำราแบ่งเป็น แม่ไม้ ลูกไม้ หรือ แบ่งเป็น ไม้ครู ไม้เกร็ด ไม้ครู หมายถึง ไม้สำคัญเป็นไม้หลักที่ครูเน้นให้ลูกศิษย์ทุกคนทำให้ได้ และทำให้ชำนาญ เพราะเมื่อทำได้และชำนาญแล้วสามารถแตกไม้ครูออกเป็นไม้เกร็ดได้อีกมากมาย จะขอกล่าวรายละเอียดของไม้มวยที่มีการแตกออกเป็นกลมวย ต่าง ๆ เพื่อนำไปฝึกสอนเด็กและเยาวชนแล้วนำไปใช้ในการแสดงศิลปะไม้มวยไทย
กลมวย หมายถึง ท่าของการใช้ศิลปะมวยไทย ทั้งรุก รับ ในการต่อสู้ด้วยมวยไทย เรียกชื่อตามลักษณะการใช้ ถ้าใช้ในการรุกเรียกว่า กลมวยจู่โจม ถ้าใช้ในการรับหรือตอบโต้
โดยเหตุนี้ มวยไทยจึงเป็นทั้งศาสตร์และศิลป์ เป็นเครื่องมือที่ใช้ในการฝึกคนที่วิเศษอย่างหนึ่ง เพราะการฝึกมวยไทยช่วยพัฒนาร่างกาย อารมณ์ จิตใจ และสติปัญญา ให้เป็นผู้มีความสมบูรณ์ทั้งกาย ใจ สามารถอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุข นอกจากนี้ มวยไทยยังเป็นสื่อที่ทำให้ชาวต่างชาติเข้าใจวัฒนธรรม ประเพณีไทยมากขึ้น รวมทั้งมีความชื่นชม หวงแหนมวยไทย เสมือนหนึ่งเป็นศาสตร์และศิลป์ที่สร้างสรรค์ขึ้นมาสำหรับชาวโลกทั้งมวล